Harfi tarif
Category : Dil bilgisi
artikelo yani tanımlık bir ismi belirli bir isim yapar. bu edatımız “Ai” edatıdır
Nomuli | Türkçe |
Lito | Herhangi bir taş |
Ai lito | Belli bir taş |
Litto | Taşlar |
Ai litto | Belli bazı taşlar |
Nomuli Yapay Dili
Category : Dil bilgisi
artikelo yani tanımlık bir ismi belirli bir isim yapar. bu edatımız “Ai” edatıdır
Nomuli | Türkçe |
Lito | Herhangi bir taş |
Ai lito | Belli bir taş |
Litto | Taşlar |
Ai litto | Belli bazı taşlar |
Category : Dil bilgisi
“Y harfi” her zaman çoğul ekidir
Bildiğiniz üzere “y” harfinden sonra sessiz harfle başlayan bir son ek varsa “y” harfi “i” harfine dönüşür
Örneğin: domo=ev, Domoy=evler.
2.4.1) ölçülü çoğul eki sistemi:
Bu sistem –y son ekli çoğul ile aynı işlevi görüyor fakat kelimenin sondan bir evvelki harfinin tekrarlanmasıdır bu alternatif çoğul sistemimiz. Bu sistemde kökteki son harfin sessiz harf olması ve son harfin ayın harfi olmaması mutlaka gereklidir.
Tekil form örneği | Çoğul form örneği(evvelki harf sessiz) | Çoğul form örneği(evvelki harf sesli) |
-b | -ebbo | -bbo |
-j | -ejjo | -jjo |
-ç | -eçço | -çço |
-d | -eddo | -ddo |
-ḍ | -eḍḍo | -ḍḍo |
-d̆ | -edezzo | -dezzo |
-f | -effo | -ffo |
-g | -ggo | -eggo |
-ğ | -ğğo | -eğğo |
-h | -hho | -ehho |
-ḥ | -ḥḥo | -eḥḥo |
-ĥ | -ĥĥo | -eĥĥo |
-k | -kko | -ekko |
-l | -llo | -ello |
-ŀ | -ŀŀo | -eŀŀo |
-m | -mmo | -emmo |
-ṃ | -mebbo | -emebbo |
-n | -nno | -enno |
-ŋ | -neggo | -eneggo |
-p | -ppo | -eppo |
-q | -qqo | -eqqo |
-r | -rro | -erro |
-ṙ | -ṙṙo | -eṙṙo |
-s | -sso | -esso |
-ṣ | -ṣṣo | -eṣṣo |
-c | -tesso | -etesso |
-ş | -şşo | -eşşo |
-t | -tto | -etto |
-ṭ | -ṭṭo | -eṭṭo |
-v | -vvo | -evvo |
-ṿ | -ṿṿo | -eṿṿo |
-x | -kesso | -ekesso |
-ż | -żżo | -eżżo |
-z | -zzo | -ezzo |
Örnekte verelim
Libro=kitap / Liberro=Kitaplar
Planeto=Gezegen / Planetto=gezegenler
Category : Dil bilgisi
İsim cümleleri “O” harfiyle biter. Özel isimler “O” harfiyle bitmez. Örneğin “Ahmet” ismi “Ahmet” olarak kullanılır. Fakat ek getirilmek isteniyorsa “O” harfi eklenebilir
2.1) birleşik isim mefhumu
Nomuli lisanında birleşik isimler var tıpkı diğer dillerde olduğu gibi. Mesela “hanımeli” kelimesi bir birleşik isim. Femin(hanım) + man(el) = feminman(hanımeli) bildiğiniz üzere. Lakin nomuli lisanı zamanla çok kelime kombinasyonuna malik olunca bunun için nomuli dilinde ilk heceler kuralını da getirdik birleşik isimde. Yani nomulide ilk hecelerden de kelime oluşabilecek.
2.2) isim fiil nasıl olur?
Nomuli lisanında kelimenin kökü de isim fiil vazifesini görür normalde lakin 2 alternatifi daha vardır bunun. –em son eki ve “nemmel” ölçüsüdür (2 sessiz harfli kökler içik nemmeh, tek sessiz harfli köklerde nneh halini alır.).
Misallere geçelim;
Normal | İsim fiil | Anlamı |
Ridi=gülmek | Rido, Ridemo, Reddeho | gülüş |
Veni=gelmek | Veno, venemo, venneho | Geliş |
Beçilumi=bıçaklamak | Beçilumemo, beççelumo | Bıçaklama |
eŋi=sapmak | eŋo, eŋemo, eneggeho | Sapma |
Beçi=biçmek | Beo, beçemo, beççeho | Biçme, biçiş |
Ei=çıkarmak | Eo, eiemo, eîeho | çıkarış |
Category : Dil bilgisi
Nomuli dilinde ünlü harf düşmesi durumu sesli harflerle biten ön eklerde mevcuttur. Örneğin “bi-“ ön ekini ele alalım “polo” kutup demektir çift kutuplu demek için “biplo” denir yani “polo” kelimesindeki kelime başındaki sessiz harften sonra gelen sesli harf düşer p harfi l harfine bağlanır. Fakat “polo” değil de “ponto” olursa kelimede harf düşmesi gerçekleşmez “biponto” olur. Sessiz harfle biten ön ekler ünlü harf düşmesine sebep olmaz.
Şimdi ön eklerle örneklendirerek kavrayalım bu durumu:
NORMAL KELİME | ÖN EK | HARF DÜŞMELİ KELİME |
Rivo (devrim) | Ki- | Kirvo (devrim lideri) |
Polo (kutup) | Bi- | Biplo (çift kutuplu) |
Birödero (erkek kardeş) | Ve- | Vebrödero (kayınbirader) |
Laborhoto (ücret) | Po- | Polborhoto (rüşvet) |
Nadaraka (doğal) | A- | Andaraka (doğal olmayan) |
Vidi (görmek) | Na- | Navdi (yanlış görmek) |
Temo (zaman) | De- | Detma (modası geçmiş) |
Veni (gelmek) | Re- | Revni (tekrar gelmek) |
Valo (değer) | Re- | Revlo(zam) |
Reputazo (itibar) | Mu- | Murputazo (itibar sahibi) |
Legi (okumak) | Me- | Melga (okunmuş) |
Legi (okumak) | Te- | Telgi (okutmak) |
Keti (yazmak) | ie- | iekti=yazı haline gelmek |
Legi (okumak) | Se- | Selgi (okunmak) |
Lege (okuyarak) | Mi- | Milgi=okuyarak olmak |
Fafite (sustu) | Si- | Siffiteus (eğer sussaydı) |
Keti (yazmak) | Ma- | Makto (yazan kişi) |
Labori (çalışmak) | E- | Elbora kuro (çalışan araba) |
Ḟurena (yanlış) | i- | İḟrena (çok yanlış) |
Ḟurena (yanlış) | u- | Uḟrena (en yanlış) |
Gala (büyük) | Ai- | Aigla (az büyük) |
Kiça (küçük) | Anu- | Anukça (en az küçük) |
Ḟurena (yanlış) | Li- | liḟrena(yanlış için) |
Vido(görüş) | Pro- | Provdo(ileri düzey görüş) |
İşte nomulide ünlü harf düşmesine yol açan tüm ekler bunlardı
Category : Dil bilgisi
Nomulide kaynaştırma harfi mevcuttur. Bu harf “h” harfidir ve iyelik eklerinde kullanılır isim birleştirirken kullanılmaz. Misal ba’o(baba) ve ahato(kız kardeş) kelimelerinin birleşiminden ba’ahato(hala) oluşur. bu oluşumda kaynaştırma harfi kullanılmaz yani “bahahato” olmaz.
Kaynaştırma zamirlerde olur demiştik. Misal taşınabilir kelimesinin fiil hali “deşateblire” kelimesidir. Direkt olarak “o taşınabilir” manasına gelir. Bunu sıfat yapmak için “deşatebla” denir. çünkü “o” bir zamirdir kaynaştırma harfleri de zamirlerin daha iyi kullanılabilmesi içindir. Misal beni oku diyeceğiz “legia” oku demektir. Beni oku demek içinse “legiahon” denir. hakeza kaynaştırma harfi vezin sisteminde de kullanılıyor. Misal legi=okumak fiili vezinli olarak okuyan yapmak için “namil” ölçüsü var fakat legi’de 2 sessiz harf var o zaman okuyan demek için “lagiho” demek lazımdır. Kaynaştırma harfi bu denli işe yarar bir harftir. Eskiden nomulide kaynaştırma harfi “m” harfiydi lakin kullanışlı değildi bu sebeple kaldırılmıştı. Lakin şimdi “h” harfi var ve değiştirilmeyecek.
Diğer kaynaştırma harfiyse “v” harfidir bu harf sadece edat ve bağlaçlarda kullanılabilir. Edattan veya bağlaçtan sonraki kelime veya önceki kelime sesli harfle başlıyor ve bitiyorsa edatın veya bağlacın şekline göre edat yahut bağlaç sesli harfle başlıyorsa edat veya bağlacın önüne “v” eklenir şayet edat veya bağlaç bu durumda sessizle başlayıp seslide bitiyorsa sonuna “v” eklenir. Şayet edat ve bağlacın başlangıcı ve sonu sesliyse başına da sonuna da bu ekleme yapılır. Karışık mı oldu? Evet lakin örnekle anlatalım;
Misal nomulide “ve” bağlacının karşılığı “an” bağlacıdır. “alara ve ayşe” kelimesini ele alalım bunun nomulicesi kaynaştırma harfi kuralına göre “alara van aişe” olur.
Aynısını “ile” bağlacının karşılığı olan “ela” ile yaparsak kural gereği “alara velav aişe” olur.
Alara yerine ahmet olursa “ahmet elav aişe” olur.
Ayşe yerine şevket olursa “alara vela şevket” olur.
Lakin alara yerine ali olursa “velav” olmaz çünkü “i” harfi mürai bir harftir hem sessizdir hem seslidir ve kaynaştırma harflerinden “i” harfi muaftır. ayrıca “i-” ile başlayan edatlar ve bağlaçlar kaynaştırma harfinden muaftır.
Category : Dil bilgisi
1.1) kök kelimeler
Ek almamış kelimeler kök kelimelerdir. Misal “libr” kelimesi kitap kelimesinin köküdür kitapla ilgili kelimeler bu kökten yapılır. “libro” olursa “kitap” olur “libri” olursa kitap olmak olur “libra” olursa “kitaplı” olur. “libre” olursa “kitap olarak” olur. Birleşik kelimelerde genelde sondan önceki kelimeler kök haliyle yazılır mesela ketbardo=yazı tahtası. Keto=yazı bardo=tahta şeklinde. Ketabardo da olur lakin o heceyi çoğaltır. Lakin “ket” değilde “ketk” olsaydı o zaman kökü kullanmazdık ve “ketkabardo” derdik. Çünkü t,k,b harfleri geçişsiz harflerdir üçü aynı anda söylenmez. Söylemesine söylenir de çok zorlarsınız gırtlağı. Nomulide bir kelimeyi kök kelime olarak kullanırsanız isim, sıfat, zarf, fiil ve ithafsız kullanmış olursunuz lafı ortaya söylemenin diğer adıdır kök kelime kullanmak.
1.1.2) harf sayısına göre kökler
Sesli yada sessiz harf ayırt etmeksizin kökteki harf sayısı nomulide kısımlara ayrılır. Kökteki harf sayısı tek yahut çok sayıda olabilir.
Tek harfli kökler
Nomuli |
Türkçe |
Nomuli |
Türkçe |
Ei |
Çıkarmak |
La |
alt |
Jo |
bir |
Lo |
dört |
Gi |
davranmamak |
Öo |
göz |
Se |
çok |
Ho |
üç |
Misal ei ve öo kelimelerini ele alalım bunlardan birleşik kelimeler hayli hayli çıkar. Misal;
İtemei=eşya çıkarmak (itemo=eşya)
Muldei=soru çıkarmak (muldo=soru)
Öei=göz çıkarmak (öo=göz)
Gevei=giysi çıkarmak (gevo=giysi)
Jo misal bir demektir bundan jelhudo=monoteizm kelimesi oluşturulabilir. Tek harfli kökler hece kaynaşmasına davetiye çıkartırlar. Misal “ja omo” bir gün demektir hece kaynaşarak j omo” olabilir.
Gi yani davranmamak kelimesine gelince “agi” yani davranmak kelimesinin zıttıdır nomulide önünde a harfi olan bazı kelimeler olumsuz değildir misal aperi=açmak, alki=asmak gibi. Onların olumsuzları da önündeki a harfini atarak olur peri=kapatmak, lki=asmamak gibi. Tabi “gi” de kendisi bir kök olduğu için bundan da birleşik kelimeler oluşturulabilir “g” davranmamak anlamı verecektir. Misaller;
Boŋi(bongi)=iyi davranmamak
Muaruvgi=saygılı davranmamak
Durgi=güzel davranmamak.
“La” kelimesine gelelim ki kendisi “Lâ” ile karıştırılmamalıdır “Lâ” kelimesi “Lai” kelimesinin sıfat halidir ki lai yok olmak demektir. “La” kelimesi “Ala(üst)” kelimesinin zıttıdır yani “alt” demektir. Misaller;
Lastrako=alt satır
Lakedo=alt kat
Laklaso=alt sınıf
Şeklinde örnek gösterebiliriz. Ayrıca Lo(alt) ile Lo(dört) sesteş kelimelerdir. Yani Laklaso dediğinizde dört sınıf demişte olursunuz yok sınıf demişte olursunuz. Birleşik kelimelerde genellikle sondan önceki kelimeler kök halinde yazılır. Lai 2 köklü kelimedir bununla birlikte birleşik kelimede Laklaso derken kök sonuna “a” gelir çünklü “LKL” üçü birlikte yan yana gelirse okuma zorlaşır. Misal “La(alt)” ile “ago(davranış)” kelimesini birleştirsek bu sorun olmazdı kökü tek halde kullanabilirdik. Örneğin
Lago=alt davranış
Luho=alt kutu
Limajo=alt resim
“se” yani çok kelimesinden örnekler verecek olursak;
Sdura=çok güzel(dura=güzel)
Sgala=çok büyük(gala=büyük)
Sapera=çok açık
Şeklinde örnek gösterebiliriz. Kıyas ölçüsüne göre dura’nın “daha-çok” çekiminin durega ve idra olması gerektiği de doğrudur ki bunu kıyaslarda gösteriyoruz. Ayrıca “sapera” başka “səpera(seapera)” başka şeylerdir.
İki harfli kökler
Nomuli |
türkçe |
Nomuli |
türkçe |
Ato |
Et |
Agi |
Davranmak |
Mi |
Ben |
Ala |
Üst |
Oto |
İmalathane |
Lai |
Yok olmak |
Eko |
yankı |
İri |
yürümek |
Kökte tek sesli harf başkadır kökün kendisi başkadır. Ato iki harfli köktür lakin tek sesli harfli köktür.
Üç harfli kökler
Nomuli |
türkçe |
Rufa |
kırmızı |
Oero |
Opera |
Havi |
Sahip olmak |
Roga |
kaba |
Oero ile havi aynı sayıda köke sahipken birisinde tek sessiz harf vardır diğerinde bu sayı 2 tanedir.
Dört ve daha fazla kökler
Nomuli |
Türkçe |
Goero |
vali |
Rutkeno |
röntgen |
Drafto |
taslak |
Trava |
yamuk |
1.2) ekli kelimeler
Ekli kelimeler kendi aralarında üçe ayrılır.
a-) ön ekli kelimeler; kelimelerin önlerine gelen eklerden müteşekkildir çoğunluğu harf düşmesi yaratırken bazıları harf düşmesinden muaftır.
B-) son ekli kelimeler; Türkçeden aşina olduğumuz son eklerdir
c-) ölçülü kelimeler yahut vezin sistemi
Vezin sistemi türkçede ve avrupa dillerinde yoktur. Düzensiz fiil vezin değildir. Nomuli bir dünya dili olarak tasarlandığı için(başka dillere benzerliği eleştirisi bu sebeple eleştiri değildir çünkü inkar etmiyoruz benzerliği) vezin sistemini arapçaya benzer bir mantıkta almıştır ama birebir almamıştır elbette. Vezin sistemini daha iyi anlamak için nomuli alfabesi kullanmak lazım. Misal şu 3 harf; “NML” yani “nomuli” kelimesini oluşturan sessiz harfler. Vezin sistemi de bu harflerin üzerinden hareketle oluşturulur misal “nemmel” gibi. Peki iyi güzel de “nomml” gibi bir vezin olsa ne yapacağız? Üç sessiz harfte okunma sorunu mevcut o da kolay bu vezni “nommel” diye farz edeceğiz çünkü vezin sistemi nomuli elyazısı alfabesi baz alınarak yapılır “m” üzerinde çift harf işareti olur ve nommel de “nml” diye yazılır ve nomuli elyazısı alfabesine göre “m” harfi sonrası ses olmuş olur. Vezinleri ilgili konularında detaylıca anlattık zaten.